domenica 30 ottobre 2011

DRAGUNARA


THATHARI, SU TRINTA DE SANTU GAINE DUAMIZAS E UNDIGHI.

PROAS DE BILINGUISMO


LO SPIRITO DELLE PAROLE


dragunara

LGrotta della Dragonara a Miseno ( www.ulixes.it)
Quanti, sassaresi e no, si sono chiesti in questi giorni l’esatto significato e l’origine del termine dragonara? Quanti hanno trovato una risposta alle loro curiosità? Insieme all’Istituto delle Figlie di Maria come luogo di bellezza e dei cultura,. è anche riemersa  dalle viscere della città e della lingua una parola misteriosa: dragonara, o dragunara, dragonaria, dragonaia come viene diversamente chiamata dalle persone. In effetti l’Ing. Mauro Floris, mentre ci faceva da Cicerone per gli ampi corridoi e suor Stefania ci introduceva nel sancta sanctorum,  la casetta dove vive la signora Giuseppina con i ricordi del nobiluomo Vallero, benefattore dell’istituto, si chiedeva come mai a Sassari venisse usato tale termine per definire la grotta sotterranea all’interno della quale scorre una vena d’acqua. Il termine ha delle assonanze strane e curiose evoca grotte, grotte e draghi, e dragoni, suscita fascino (incantesimo) e timore insieme, fa pensare a grotta, ma anche al sardo tragare, inghiottire, buttare giù velocemente, trangugiare, ma anche trascinare via con violenza (per es. da un fiume in piena, da un’ onda) una sorta di inghiottitoio. Ma volevo saperne di più.
.
La parola non è presente in nessun dizionario (Treccani, Zingarelli, Melzi, Palazzi, ) della lingua italiana. questo significa solo che si tratta di idiotismo, o parola locale. Curiosi di poter rispondere alla domanda dell’ing. Floris siamo andati a chiedere notizie al nostro barbiere, che di cultura locale se ne intende (egli è infatti non semplice amantioso ma vero cultore e fino conoscitore della lingua e della canzone sassarese).
Da questo punto di vista il nostro barbiere è una dragonara vivente, un pozzo di termini, un fiume carsico che trasporta acqua cristallina e che nessuno vede se non quando il desiderio di cultura ci fa incontrare per puro caso, anche parole dimenticate e misteriose. Uomo dall’identità forte, non sbiadita da troppi risciacqui e frequenti lavaggi modernisti.
Che significa dragonara, chiesi?
Noi diciamo – rispose: - Abbaidda chissu, é bibendi chi pari una dragunaggia.
dragunaggia! ecco il termine sassarese. Quindi dragunara è un italianismo del termine locale.
Ma che significa esattamente?
E’ un fiume, che passa sottoterra, come tutti i veri sassaresi sanno, Sassari è piena di dragunaggi., vene d’acqua che si scavano la strada nel sottosuoloattraversando la città in lungo e in largo, veri fiumi lunghi chilometri e chilometri
Lo sa e a che cosa mi fa pensare, dico io, al sardo tragare, inghiottire con voracità.
Certo, fa lui, noi diciamo anche:
- Abbaidda chissu e poggu ni dragga!, un bè che beve, ne butta giù, ne inghiotte.
Continuammo a parlare di antichi termini sassaresi, tizzì, tizzibuccu, fraili, arralthu, croccu, cipaccu, così che alla fine, io che non oso mai parlare sassarese avendo già la mia lingua rustica, il logudorese, sbottai in pessimo idioma locale:
- Oggi emmu fattu una dragunaggia di barauri, ci siamo detti un fiume di parole.
Scoppiammo entrambi a ridere perché mai sino ad allora avevo usato con lui ( o con altri, se per questo)  una frase in sassarese, ma si sa, come mi disse una volta un pastore di Orune: sa nuche sonat i su saccu.
Il termine dragunaggia come il verbo sassarese tragà appare chiaramente legato al sardo logudorese tragare, ingoiare, mandare giù, inghiottire d’un colpo avidamente. Confermato dal legame tra poggu ni dragga (tragà, e dragunaggia) dove tragare è chiara analogia con l’ inghiottire di una cavità naturale, in questo caso di fiumi di liquidi come farebbe una dragunaggia. inghiottire, trangugiare. Che fa anche pensare all’inglese to drag, sia trascinare, che scavare, al francese draguer, all’italiano dragare, scavare, al latino trahere, trascinare
Notevole anche il fatto che il primo termine che venne in mente al nostro barbiere era una similitudine, quindi il termine era ed è ben vivo nella lingua parlata Il senso originale doveva essere forse inghiottitoio d’acqua, o  fiume d’acqua,  inghiottito dalle viscere della terra?, o anche, quando viene scoperto per caso, grotta, inghiottitoio con vena sotterranea?
Cala dragunara, ricordavo anche, presso Capo Caccia, non sarà certo distante etimologicamente.
Siamo andati a cercare se risultasse il termine nei dizionari di logudorese. Il Wagner non lo riporta, ma riporta tragare,  lo Spano riporta invece: tragonaia, con la t, col significato di “acqua che scorre sotto”, riportato tale e quale da Valentino Martelli (Vocabolario sardo-italiano, 1930). Giuseppe Ruju, invece (Parlare sardo, 1986), riporta traganzosu brontolone, e traganzare, biascicare, brontolare, chiaramente figurato per, uno che si mangia le parole, quasi un  inghiottire le parole. Siamo sempre nell’area semantica del mandare giù, inghiottire, mangiarsi, fare sparire liquidi o altro.
Da un vecchio sassarese in ciabi – nato e vissuto dentro le mura - ho sentito tragunaja, con pronuncia debole di –aggia=aja, e soprattutto la t iniziale. Sorpreso da queste variazioni, ho ricordato che il sassarese pronuncia le consonanti naturalmente sorde k –t- p – come tali se la parola sta in principio di frase o preceduta da altra consonante, croccu voi magnà?, pani boi? tauli ai bilthu?. Se invece la parola si trova all’interno dei legami fonosintattici della frase, le consonanti iniziali si sonorizzano in /gg/dd/bb/ raddoppiate e diventando , così lu ggroku, lu bbani, li ddauli, per cui la ddragunaggia  in inizio di frase è giustamente pronunciata tragunaggia (pron. forte) o anche tragunaja (pron. debole) sempre con la t, cioè l’esatto corrispondente sassarese del logudorese tragonàia.
Per questo vecchio sassarese in ciabi: tragunaja è, nelle sue parole: “ una grotta piena d’acqua stagnante, ferma, non sorgiva”. Un suo amico, lì presente, protestava invece,  vivacemente: “No, no, no, la ddragunaggia è una vena d’acqua che scorre sottoterra, non acqua stagnante, ma non voglio discutere con lui”,  e se ne andò. Il primo vecchio si spiegò: durante la guerra si prendeva l’acqua da la dragunaglia perché non c’era altra possibilità.  Era acqua piovana raccolta in una cisterna scavata nella roccia, spesso nella cantina stessa dell’abitazione. La si usava per gli usi domestici, ma non era buona da bere perché salmastra. Anche nelle case di campagna dove non c’era acqua, si faceva uno scavo nella roccia e poi si convogliava l’eba di ra gabbilthurja i’ la dragunaja ,dentro la grotta, per avere acqua a disposizione. Dal vecchio avevo chiaramente sentito tre pronunce: tragunaja (inizio di frase), dragunaglia  e dragunaja (nel mezzo della frase) ma mai dragunaggia, pronuncia forte utilizzata invece dal nostro figaro e dall’altro anziano, anche lui nativo di dentro le mura.
La parola ha delle assonanze con trainare e trascinare. Alla voce trainare, il Giacomo Devoto (Dizionario etimologico, 1968) rimanda a un lat. volg. *traginare intensificativo del lat trahere aggiungendo “con lat –g- conservato come in tragum quasi si avesse una variante non aspirata  della radice TRAG (H), (sottol. nostra)  cfr. TRARRE, TRATTA, TRAGLIA.”. Questa radice *traginare peraltro sussiste nel sardo trazare trascinare e trazu, pietra dell’aja, fig. peso morto.
Il Wagner non collega assolutamente – sbagliando – tragare con la radice TRAG, come sarebbe stato corretto e come fa invece per traginu, traìnu, - - ruscello che viene giù impetuoso – voce che si collega perfettamente sia con la radice TRAG che con tragunaia, termine che Wagner ignorava.
Nel termine tragunaia convivono  e si incrociano i due significati di inghiottire, mandare giù, e trascinare, e scavare grotte, ingrottarsi, (grotta è invece il greco krupto., io nascondo, da cui kripte, galleria, cella, volta, grotta sacra, segreta).
Ma la cosa bella è che la radice TRAG di TRAGUNAIA, altro non è che il greco tragalizo, divoro , da tragein, che rimanda a sua volta a trogo, mangio, i quali tutti sono vivi nel sardo logudorese, tragare mangiare, divorare, inghiottire velocemente e voracemente. bere con troppa fretta e avidità.
Tutti nessi confermati dall’autorità del dizionario (1934-1947) di Pietro Casu pubblicato dalla Regione Sardegna a cura di Giulio Paulis (ISRE, 2002) alla voce tragonàia reca anche: “ boscaglia fitta, prunaio, frasconaia. Su polcrabu si ch’est imbusidu in sa tragonaia; rombo e fragore di tuoni che si susseguono a breve distanza , a sa tragonaia pariat ch’enzerat su dilluviu” ; il bosco come inghiottitoio, i tuoni che fanno pensare a un trascinamento continuo.
Per tragare il Casu riporta invece tragada, l’atto del trangugiare, bonu tragadore, bravo bevitore, e poi in s’unda pius tragadora (Delogu Ibba) che ti trascina via, che ti inghiotte, dove si capisce la vicinanza semantica tra inghiottire – TRAG -  e trascinare - *traginare. E ancora, alla voce tragare, su riu ch’at tragadu duos voes, ha inghiottito/trascinato due buoi.
Una mia collega, richiesta del termine : Se lo conosco? mio padre diceva sempre amio fratello quando trangugiava avidamente: - Mi sembri una dragonaia; non bere come una dragonaia! (cfr. il nostro figaro!).
Ma allora, in conclusione, quali sono i significati del termine tragunaja/dragunaggia, le cui variazioni di pronuncia spiegano anche le varianti italiane anzidette?
  1. vena d’acqua corrente, sotterranea;
  2. cisterna scavata nella roccia per raccogliere l’acqua piovana.
  3. grotta-pozzo-cisterna collegata ad una vena d’acqua o polla sorgiva, come nel caso dell’Istituto.
  4. per restringimento semantico la polla sorgiva sotterranea
  5. per estensione, galleria sotterranea, grotta con laghetti d’acqua
  6. inghiottitotio d’acqua, cisterna, raccolta d’acqua piovana
Come ulteriore conferma, riportiamo le informazioni sulla grotta della Dragunara in Capo Caccia tratte dal volume Grotte di Sardegna, (Fossataro, 1964), del Padre gesuita A. Furreddu e di C- Maxia (che non sappiamo se fosse anche lui gesuita),: “Inghiottitoio della Dragunara o Tragunaia, Alghero, Capo Caccia: fondo occupato da due laghetti di 8 e 12 m. che potrebbero essere sfruttati in quella zona scarsa d’acqua”.
Nella descrizione troviamo uno accanto all’altro l’origine della parola in Sardegna, l’uso simile all’italiano e al sassarese attuale, il significato del termine.
Cioè nell’ordine: tragunaia, dragunara, inghiottitoio, cisterna, grotta con presenza d’acqua.
Un altro informatore, questa volta bilingue, logudorese-sassarese, afferma che in logudorese tragonaja si riferisce a un fiume d’acqua che ti porta via, che ti trascina via. In città invece, egli afferma, dragunaja è un’altra cosa, una grotta che si spalanca sotto le strade e che inghiotte tutto, una voragine, come quella che si aprì vicino a Santa Maria qualche anno fa. Come del resto spesso riportato dal quotidiano La Nuova in casi simili.
Queste due accezioni confermano i significati già rilevati con in più quello di voragine, grotta che si spalanca improvvisa sotto le strade di un centro abitato a causa del lavorio del fiume sotterraneo e del peso sovrastante.
L’amico Simone Sechi mi dice che dragonara è vocabolo diffuso nel Nord Italia, e certo nel testo di Ermanno Rea  sulla scomparsa di Federico Caffè, ricercato in una dragonara, in Umbria, e che dragonare sono chiamate le vasche di raccolta dell’acqua piovana e di drenaggio dei campi posti a maggese.
Un rapido viaggio su internet, alla ricerca di dragonara dà ampia conferma della diffusione non solo italiana, ma mediterranea: del termine si trovano infatti, hotel dragonara a Malta, nei Campi flegrei a capo miseno dragonara – cisterna vastissima costruita dall’uomo per convogliarvi le acque -, interamente scavata nel tufo,   e tracon, sarebbero i cunicoli scavati dalle acque del fiume e utilizzati dai contadini, a Foggia. A Torremaggiore Foggia, per esempio, nel cui sito si cita il calabrese travunara ad indicare “massa piovana che prorompe da un luogo”, Camogli, castello della dragonara, San Giovanni Teatino, Hotel Dragonara, Dragonara, Potenza, e il sardo sassarese-logudorese dragunara-tragonaja, tragare, spiegano con dovizia di termini e di esempi l’origine e il significato pieno del termine diffuso anche in Italia. 


Dragonara è toponimo diffuso in tutto il Mediterraneo, solo su internet se ne trovano tracce a : da Malta, alla Puglia, a Chieti, a Foggia, a Miseno, a Benevento. E sempre ha a che fare con l'acqua e con le grotte o cisterne d'acqua.


(scritto nel 2007, in occasione delle giornate FAI e rivisto il 30.10.11)

giovedì 27 ottobre 2011

CURSU DE LIMBA SARDA, 3

Thathari, su vintisette de Santu Gaine, 2011

CURSU DE LIMBA SARDA ON LINE

Unidade de imparu sa 'e tres.

Attividade 1 . comunicassione

medas bortas sa dimanda in sardu cuminzat cun "e" comente a leare torra s'arrejonu. 
Abbaida e legge inoghe sutta.

E comente ti mutis?                                                       
E cantos annos tenes?
E fizu de chie ses?
E de sos cales ses?
E inue abitas?
E de ue ses?
E fizos a nd'as?
E cojuada ses?
E meda bos imbarades in bidda?
E como, cando che torrades?

Eserciziu:

Proade a rispondere in sardu ai custas dimandas, sa orta chi enidi bos damus sas rispostas.

attividade 2

SA GRAMATICA DE SU LOGUDORESU

SU LUMENE/ SU NOMENE

OSSERVA:

sa domo                  sas domos                                             casa
sa janna                  sas giannas                                           porta
sa femina                sas feminas                                           donna
sa pitzinna              sas pitzinnas                                          ragazza
sa tanca                  sas tancas                                             chiuso (s.) , terreno chiuso
sa mama                 sas mamas

osserva como

su poddighe             sos poddighes                                        dito
su carru                   sos carros                                              carro
su mastru                 sos mastros                                           maestro
su rellozu                 sos rellozos                                             orologio
su fizu masciu         sos fizos mascios                                     figlio maschio
su liberu                  sos liberos                                               libro

sos primos sun lumenes femininos
sos secundos sun lumenes masculinos

attinzione como ai custos:

s'acca                       sas baccas                                              vacca, mucca
s'adde                      sas baddes                                               valle
sa 'ucca                    sas buccas                                              bocca
sa 'idda                     sas biddas                                              il villaggio, la cittadina

su 'entu                    sos bentos                                               il vento
s'attu                        sos battos                                               il gatto

sa consonante iniziale b in su singulare poi de s'articulu est medas bortas muzziga ( no est pronunziada)

però, ateras bortas no si podet falare

sa balza                       sas balzas
sa barca                      sas barcas
sa bae                          sas baes
sa buscia                      sas buscias

Proite custu galu no l'amus cumpresu ma est de nezessidade un'afazzenda de etimologia e de fromassione de sa paraula. Cheret narrer chi probilmente custu fattu dependet dae ite cheriat narrer sa paraula madrighe o forsis dependet dae sa limba mama de sa paraula o dae su periudu in su cale sa paraula est bintrada in sa limba sarda.
Nois semus pius avvesos a pensare chi dependet dae sa etimologia.

Comente si faghet a pronunziare 'ene custas paraulas? 
Bisonzat de imparare su singulare ei su plurale umpare cun s'articulu, separatemente, a man'a manu chi abbojades sas paraulas in su faeddu.


Beh, pro oe bastat gai.

A nos bider sanos. Istademi 'ene.


UNU DICIU PRO MELEDARE. Chie no est bonu a nde fagher est bonu a revidere.








SA LIMBA ANDAT A SU LICEO.


Thathari, su vintisette de Santu Gaine, duamizas e undighi. 
Gioja.

CURSU DE LIMBA SARDA IN SU LICEO “AZUNI”  DE THATHARI.

In su liceo Azuni
Sa cundivisione de su caminu de faghere.
Est cuminzadu oe su cursu de limba e cultura sarda KISURAS 2

Su cursu est intituladu : multilinguismo lingua e cultura locale e  e at comente obiettivu unu de contivizare su imparu de una superlingua, s’inglesu, sa limba nazionale e sa limba minoritaria o locale.

Oe a sas tres poi mesudie est cuminzadu su cursu ‘e duos de limba e cultura sarda pro sos pitzinnos de su Liceo Azuni.
B’at galu logu si calicunu si cheret iscrier.

Coment’e su solitu sos pitzinnos su meda pius addainanti e pius luzzigos de sos mannos chi creen de aer sa veridade in busciaca, pret-a-porter.

Difattis aimis imazinadu unu cursu subra sos grandes iscrittores sardos de su noighentos e aimus imazinadu de iscrier una recensione de calicunos liberos importantes issoro e sa issoro biografia.
Però no fimis meda siguros chi custu le’sseret agradessidu meda e chi forsis sos bisonzos issoro fin differentes dae sas fantasias de unu professore unu pagu ruinzadu e addainanti in sos annos si no betzu e arteriosclerotico.

BRAINSTORMING session (TEMPORALE DE CARVEDDOS)

Su resultadu de sa discussione.
[su temporale de carveddos est su chi faghen totu sas grandes aziendas de su mundu cando cheren ponner umpare sas mezus bideas pro andare addainanti e mezorare, cussu insomma chi sa pulitica italiana, o regionale,  at fattu pagas bortas in sos ultimos vinti annos]

E gai daboi de una introdussione multimediale in aula computer –power point + blog – subra sa relazione ECONOMICA, LIMBISTICA E CULTURALE intr’e locale e globale e una panoramica subra su funzionamentu de unu blog., SEMUS ANDADOS IN D’UNA ATERA CLASSE  lis apo dimandadu:

Ø      ite bos ispettades dae custu cursu?
Ø      Proite sezis bennidos?
Ø      E ite bos dia piagher a fagher ?
Ø      It’est chi cherides fagher e ischire subra sa limba e sa cultura ?
Ø      E cale prodotto fianale cherimus faghere umpare?



Devides esser sinzeros lis apo nadu e mi devides narrer abberu su chi pensades e bos isettades.

Sas ripostas issoro no sun tardadas a benner.

Custa arrejonamentu s’est tentu in limba italiana pro chi totu potere ispressare chena inciampos sas bideas issoro. B’at a esser su tempus e sa manera de impreare  inglesu e sardu. Deo lu so ‘ortende in sardu.


Francesco 1.

Mi diat piagher a ischire in d’ite cunsideru sos zovanos tenen sa limba sarda, si lis piaghet o nono., si l’impreana, cando...insomma ite percezione nd’ana, custu mi diat piaghere...

Chiara.



Emmo, su professò, no pensat chi diat esser bene a bider sas rejones proite sos zovanos refudan sa limba sarda? E proite sa majoria de sos zovanos naran chi sa limba sarda est grezza, rustica, roba de zentaredda ignorante? Proite sos zovanos no nde cheren s’intesa? No tiad esser bellu a cumprendere su pruite de custa situazione?

Francesca.

Emmo, emmo, diat esser bellu a ischire proite sos continentales benin a innoghe e faeddan male de a nois e naran chi semus terrones, arretrados e si ponene a rier cando nos intenden faeddare. Proite lu faghen? Proite pensan custas cosas de a nois ?

Federico.

A mie mi diat piagher a bider calchi film chi faeddat de sa cultura sarda o de sos problemas de sas differenzias culturale comente su film V come vendetta.

Francesco 2


Proite sos sardos su trattados comente diversos, comente sos ebreos de una ‘orta?

Raimondo

Ello? Proite custu pregiudiziu de sos continentales contr’e sos sardos?

Melissa

Est interessante a bidere proite sos zovanos no cheren sa limba sarda o l’imprean solu pro sas parolaccias. Si diat poder abaidare unu film in limba sarda.

Francesco 3


Mi diat piaghere a bidere sa relassione tra musica e limba e poi mi diat piaghere a bidere si in sos films de s’istituto Luce chi bi sunu puru in s’internet b’at calchi pregiudiziu contr’e sos sardos.

Chiara.

Però si no faghimus unu pagu de limba, assumancu sos rudimentos de base, no la connsochimus e no ischimus mancu leggere nudda in sardu, duncas unu pagu de limba sarda la devimus faghere.

Totu

– Emmo, emmo, devimus ischire a su nessi cumprendere ite b’at iscrittu in d’unu testo, a lu cumprendere, pro cuminzare.

In s’impertantu su professore at leadu apuntos in sa lavagna e sos istudiantes si los an copiados: in finis est resultada custa mappa mentale de su caminu chi devimus fagher umpare:


SA MAPPA DE SU CAMINU DISSINNADU UMPARE.

sa mappa computerizzada.





mercoledì 26 ottobre 2011

SU DOCUMENTU DE S'UNIVERSIDADE DE THATHARI


Thathari, su vintises de Santu Gaine duamizas e undighi.

Thathari: S' Universidade Zentrale.
SU DOCUMENTU DE SA UNIVERSIDADE DE THATARI.

S’universidade de Thathari abbovat sa pulitica limbistica de sa Regione, cuntrestat sa indipendenzia sua e cheret esser fatta palte de sas dezisiones.

Su documentu de chimbe paginas est frimmadu dae su rettore de s’Universidade de Thathari Attilio Mastino, dae su preside de sa Facultade de Litteras e Filosofia de s’Universiade de Thathari e dae Giovanni Lupinu, Dino Manca, Carlo Schirru e Fiorenzo Toso de sa Commissione de s’Ateneo subra sa Limba Sarda.

Su documentu constat de sette osservassiones generales, de undighi osservassiones particulares e de una conclusione pro unu totale de degheotto osservassione a parte sa congruida.

Su documentu est una critica serrada a su Pianu Triennale de sa Regione Sardigna e a tota sa pulitica rezente de sa Regione in materia de limba sarda, de sos suggettos chi si occupan de limba sarda, de sa maneras de sos finanziamentos e de iscassos controllos subra sos finanziamentros matessi.

A bisu nostru est sa prima ‘orta chi sa Universidade de Thathari ispressat cun fortza sas riservas suas subra e sa pulitica regionale in materia de limba e de cultura.

Ma andemus cun ordine.

Su primu puntu de su documentu crititicat sa velleidade de su legislatore de cherrer ischirriare sa limba dae su cultura. Custa est un’operassione chi no esistit,  narat su documentu:  sa limba esistit in sa cultura e no si podet dare s’una chena s’atera. Sa pretensa de sa Regione de calare sa limba sarda in sa modernidade chena tenner contu de sa cultura chi lis dat sa vida est unu nonsense, una fortzadura: “a sos ojos de sos faeddantes – narata su documentu – sas limbas locales, chi si identificana primariamente cun sa propria variedade dialettale e non cun d’un’istandard faladu dae s’aera, sun ligadas istrintas ai cussa cultura tradissionale chi si diat cheret barigare in d’unu brincu
Thathari: sa Cattedrale de Santu Nigola.

Segundariamente – narat sempre su documentu de s’ateneo Thatharesu- su Pianu Triennale (dae como innantis PT) cunsiderat sa variedade de sas limba regionales unu fattu negativu e chi custa cosas no tiat esser “normale”, a su contrariu custa variedade est unu fattore di ricchesa e no de impoverimentu ca sos valores positivos de sa cultura locale sun veiculados propriu da cussu ispecificu dialetto de sos faeddantes in su cale bivet sa limba e sa cultura.
E tando,  congruit chena cumplessos de inferioridade su documentu: “promuovere una limba istandardizzada monolitica chi ignoret sas ispecialidades locales e su sentidu de sos faeddantes paret “operazione deleteria di dirigismo linguistico”.

Un’atera osservassione est chi su PT giamat sa Legge Regionale 26 de su 97 (sa legge Regionale de tutela e valorizzazione de sa cultura sarda) comente “ormai vetusta”. No solu sa legge est sa legge de sa Regione ma est una legge “estremamente avanzata e pienamente valida”, e in particulrae est importante suttulineat su documentu “s’abeltura ecuilibrada a titas sas variedade locales e sa valorizzazione de sa camedda intr’e limbas e culturas de sas minoranzias sutta tutella.
NO solu sa legge sarda de su ’97 est pius avanzada de sa legge nazionale italiana 482/99 chi constituit diffattis “un’incaccettbaile discriminazione per settori consistenti della popolazione sarda”, esclusos dae sa tutella prevista a livellu nazionale.
Su documentu fagher riferimentu in palticulare a sa limba gaddures, thatharesa e tabarchina e puru maddalenina.  S’Universidade de Thathari no podet cunsiderare segundariu unu fattu gasìe importante cando in su terretoriu sou b’at areas limbisticamente diversas definidas in su documentu “linguisticamente non sarde” comente s’aligheresu, su thatahresu, su gadduresu (còssu), su maddaleninu.

E gai narat su documentu: un’obiettivu de su PT finz’ai como de totu assente est “un’abbeltura giara e neta a sa pari dignidade e su pienu riconnoschimentu de totas sas variedades locales internas de su sarduanche nell’ufficialità” e de barigare calesisiat “discriminassione formale e sunstanziale contr’a sas minoranzias internas”.

Sos professores de Thathari si preguntan a pustis cales sien sos trastes de monitoraggiu de sas aziones de pulitica limbistica de sa Regione Sardegna. A parrer issoro paret chi cussos chi deven esser valutados cherzan valutare issos matessi cun abbojos (sa cunferenzia annuale) pagu o nudda incisivos.
Toccat assolutamente de iscongiurare “l’autoreferenzialità e la creazione di una categoria di professionisti della lingua sarda che, sotto la direzione regionale, si riproduca comente una (mala) mata”.

E gasìe mancu sos zittadinos oe ch’est oe ana niuna possibilidade de controllare cun trasparenzia sas ispesas de sa pulitica limbistica de sa regione e sos suggettos e sos esitos de sas iniziativas finanziadas.

Su documentu sighit poi a faeddare de su ruolo chi sa Regione at attribuidu a sa Universidade, unu ruolo inazzetabile, subordinadu, de esecuzione, arrivende addirittura a ponner in s’orijia de sas Universidades “sas istrategias didatticas de impreare”. No diat esser mezus meda a cumbidare sas universidades a dezidere umpare a sa regione sos obiettivos de pianificazione limbistica, rispettende s’autonomia didattica e isceintifica de sas Universidades matessi? - si dimandat su documentu.

Pro finis, no si cumprendet cale tiat esser su ruolo de sa limba sarda comuna – cando su valore legale de sos documentos regionales est cussu in limba italiana – e cando s’obiettivu de una pulitica limbistica cun cabu est cussu de aumentare s’impreu faeddadu de sas limbas minoritarias. (FINIS DE SA PRIMA PUNTADA)

Thathari: Palatu Ducale, sa sea de sa Comuna.


Sigomente no  mi cherzo e no bos cherzo ‘occhire cun sa pubblicassione de totu su documentu in d’una ‘orta, mandamus torra a un’ateru post intro ‘e chida su finis de su documentu de sa Universidade de Thathari chi a parrer nostru est una pietra miliare de una pulitica limbistica digna de custu lumene.

UNU DICIU SA DIE PRO MELEDARE: medas limbas sabidorìa.

LIMBISTICA ISTORICA: SA LIMBA EST UNA MILLESFOGLIE.

Thathari, su vintises de Santu Gaine, duamizas e undighi.

su corsivu latinu (fonte: wikipedia)
Sa limba est una millesfoglie.

Pro cumprendere it'est sa limbistica istorica tevimus imazinare sa limba comente una turta: 

b'est su pizu 'e subra : cussa est sa limba chi faeddamus oe, su sardu de oe.

poi b'est sa parte e mesu, inue bi si ponet sa crema: cussa est propriu in meidade e li naramus STRATO , diat essere SA LIMBA mama pius fazile a riconnoschere, pro su sardu, naramus su latinu, e diffattis su sardu est giamada LIMBA NEO-LATINA.
corsivu latinu antigu e nou (fonte web)

fatende referimentu ai custu STRATO de mesu podimus reconnoschere una parte subra, tra su mesu e su pizu e li naramus SUPERSTRATO (istratu de subra) 

sempre fatende referimentu ai sa parte de mesu falende in giosso b'est sa parte de sutta e li naramus SOSTRATO (istratu de sutta)

un esempiu de superstrato sun sas limbas grega-bizantina, catalanas, aragonesas e italianas chi ana influenzadu su sardu a poi de sa dominatzione romana

esempios de SOSTRATO sun sa limba fenicia, sa limba punica, sa limba grega chi sun reconnoschibiles in sa limba sarda.

Sa prima lezione de limbistica istorica est finida, como toccat a bois a meledare unu pagu subra sas cosas chi bos apo nadu.

Custa lezione no est academica, ma servet a faghet cumprender pro chie est page avesu a sa terminoligia ispecialistica chi puru bisonzat de connoschere, pro mezus cumprendere.

B'amus a torrare subra.
alfabeto feniciu (fonte: web)

Istademi 'ene.



UNU DICIU SA DIE PRO MELEDARE. No nerzes mai de cust'abba no ap'a biere, ca in sa vida no s'ischit mai comente poden andare sas cosas.




lunedì 24 ottobre 2011

Ecologia limbistica

Thathari, su vintichimbe de Santu Gaine, Duamizas e undighi

ECOLOGIA LIMBISTICA: SAS OBIETZIONES DE S'UNIVERSIDADE DE THATHARI A SU PIANU TRIENNALE DE SA REGIONE.
Una sessione de Laurea in s'Aula Magna.

Creo chi fatemus unu servissiu a s'Universidade de Thathari e a sos lettores si faghimus circulare su documentu  ammanizadu dae s'Universidade de Thathari in risposta a su Pianu Triennale de sa Regione Sarda - "Osservazioni sul Piano triennale degli interventi di promozione e valorizzazione della cultura e della lingua sarda 2011-2013 (Allegato 1 alla delibera G.R: n: 26/6 del 24.5.2011).


Est unu documentu abisu nostru de importanzia manna ca pro sa prima 'orta - deo creo - s'Universidade de Thathari rivendicat cun forza e determinassione  s'autonomia didattica, organizzativa e iscientifica de s'istituzione universitaria contr'a sos tentativos de ingerenza de sa pulitica in materia de formazione de sos insinzantes e de isceltas metodologicas e iscientificas.


Chena suttavalutare sos ritardos culturale, organizzativos e metodologicos de sa Universidade in materia de limba e cultura sarda, creimus chi custu documentu representet unu sinnale de cambiamentu in materia de limbistica sarda.
Est unu passu mannu de responsabilidade, de giaresa, trasparentzia e indipendentzia de giudisciu.

Amus a presentare luego una sintesi de su documentu e a pustis su documentu intreu.

UNU DICIU PRO MELEDARE: A faeddare bi semus bonos totu: su difitzile est a fagher.














Avvisu a sos navigantes, numeru 'e unu.

Thathari, su vintibattoro de Santu Gaine, duamizas e undighi.


EDITORIALE


AVVISU A SOS SARDO-BLOG-NAUTAS

CHENA FEEDBACK NO B'AT COMUNICASSIONE, B'AT SOLU ESPRESSIONE (tue ti sonas e tue ti ballas).

Amigos caros,
Sos battor mudos.

deo puru so imparende - ca nisciunu est naschidu imparadu - a navigare in custa cosa chi est su internet. Ma però una cosa devides ischire. Est mezus chi bos la nelze como ca si nono a pustis mi nades: e proite no mi l'as nadu a primu?

Si cherides chi custu blog no morzat, si cherides chi su autore-iscrittore-amantiosu-non professionista-non stipendiato dalla regione nè dallo stato- continuet a iscrier donzi die, de una cosa at bisognu comente e s'aria, su pane, s'abba: DE INTENDER S'APPUNTELLU DE SOS LETTORES.

COMENTE SI MANIFESTAT S'APPUNTELLU?

Unu:

bos devides iscrier comente e lettores. No devet eser difitzile, devides cliccare iscriere sa 'ostra mail e su nickname o su chi cherides, finidu, e poi fregurades coment'e e lettores cun su lumene o nuckname chi cherides, già nd'ischides pius de amie iscummito, ajò.

Duos:

iscriide, iscriide, iscriide. 8IN CALESISIAT LIMBA!(  sardu, gadduresu, campidanesu, nugoresu, barbaricinu, saligheresu, inglesu, frantzesu, assiro-babilonesu) deo bos rispondo in logudoresu.
In sa comunicassione est importante su FEEDBACK, chi no est sa risposta, no. Est SA REAZIONE, si deo no bido nisciuna REAZIONE de no apo FEEDBACK e chena FDEEDBACK sa rivista podet campare unu, duos, tres, forsis un annu, ma a sa fine, chena comunicassione, chena REAZIONE, chena FEEDBACK, a l'ischides ite pensat su sottoscritto autore?

DE ESSER S'UNICU LETTORE.

Ei sos numereddos in basciu? M'azis a narrer?

E ite nd'isco si calchi benefattore su notte si ponet a aberrer e serrare su blog pro fagher caminare sos numereddos?

Elaborassione de sos battor moros: a nuzzu.
Tres:

Iscriide ro mi narrer ite bos benit (o no bos benit in mente)


Battor: 

Si accipades impossibile iscriire sos commentos faghidemillu ischire cun d'una e-mail e apo a chircare de risolvere sa difficultade cun su situ de su blog.

Beh, a nos bider sanos.

UNU DICIU SA DIE PRO MELEDARE: Ponnere su inu in friscu, (cacciarsi nei guai) Già ti lu ses postu su inu in friscu! custu si narat a chie s'est postu in difficultades cun sa manos suas matessi. Est giustu pro cussu chi est iscriende?

domenica 23 ottobre 2011

sa die de sa limba sarda in Thathari.

SA UNIVERSIDADE DE THATHARI PRO UNA DIE AT FAEDDADU IN SARDU.
Grassias a sos zovanos istudentes  de sa zittade.




Thathari, su vintitres de Santu Gaine, duamizas e undighi.


S'interventu de Diegu Corraine de Papiros.

Sa prima "die de sa limba sarda" de sos istudentes de Thathari.


S'est tenta derisi in s'Aula Magna de s'Universidade de Thathari s'abboju "sa die de sa limba sarda".
Dapoi de su saludu de su rettore de s'Universidade ana faeddadu mastros e praticantes de sa limba in sas iscolas e in sas universidades.


Nois fiamus impignados in iscola e no amus potidu partezipare a totu sos tribaglios.


Amus intesu s'interventu de Diegu Corraine, iscrittore, pubblicista, editore (Papiros)  de s'Ufitziu de sa limba de Nugoro, de s'autore de su Ditzionariu de sa limba e de sa cultura sarda, Mario Puddu, chi at faeddadu de "limba de s normalidade" in su sensu chi dogni sardu diat dever sentire sa limba sua comente limba mama e no limba de sa irgonza; est intervennidu su professor Castellaccio cun d'unu acculziu de istoricu, e Nigola Cantalupo, coordinatore limbisticu de sa provincia de Ogliastra.


Sun puru intervennidos sois istudentes de s'universidade de Thathari chi an ammanizadu custu aggradibile eventu.


Nois amus collidu s'occasione pro presentare sa rivista on line a unu pubblicu unu paghizeddu pius mannu de sos battor amantiosos e affettuosos lettores.


Su giudisciu nostru subra 'e cust'abboju est positivu meda ca sa pius parte sun intervennidos in su sardu chi faeddan issos e sa discussione est istada chieta e positiva. 


Sos istudentes an puru preparadu unu documentu subra a sa limba chi no amus potidu aere ma chi amus a pubblicare appenas chi nde amus copia.


Sa sede zentrale de s' Universidade de Thathari.
Sa cosa pius bella est chi zovanos universiatrios si moven a dimandare sa limba in s'universidade e custu est sinnu chi su ritardu est mannu a paragone de sas nezessidades.


Beh, istamedi sanos.


SA RIVISTA AT LOMPIDU UNU MESE.



Thathari, su vintitres de Santu Gaine duamizas e undighi.




AMUS LOMPIDU UNU MESE.


Sa rivista, umpare cun sos tres amantiosos lettores at lompidu unu mese de vida. Bos aìa ja nadu chi su blog istesit cuminzadu in su 2009 ma nd'aio perdidu sas transas.
Duncas est unu mese. Est bistadu unu mese de proas de iscrittura subra diversos argomentos chi amus a coro - sa limbistica istorica, sa semantica, s'impreu comunicativu de sa limba e amus puru faeddadu de omines chi ana lassadu calchi cosa de meritoriu.

Cun su tempus amus a selezionare mezus ei sa limba ei sos materiales.

Ma s'isperanzia est chi deo no reste a sa sola a sonare sa cantone, ca, comente narat su diciu: finit chi tue ti sonas e tue ti ballas. Emagari finit comente in cuddu film, ballo da sola.


S'isperanzia est chi a calicun'atere li enzat boza de m'iscriere, de comunicare calchi cosa, un'idea, una pensada, unu pregettu, una critica pungosa...


Est beru cussu chi at nadu su filosofo americanu de sa comunicazione e de sa consulenza filosofica, Paul Watzaliwick chi no podimus no comunicare però podimus nessi istare mudos, chi est puru unu modu de comunicassione.

Andat bene, tando: ne buta, ne cata,  comente narat su diciu in Fiolinas. Est a narrer: ne paraula at nadu ne dannu at fattu, gai a su nessi est comente l' apo cumpresu deo.

UNU DICIU SA DIE PRO MELEDARE: sa entre nostra est unu pertuseddu chi destruet palatu e casteddu. 

CANDO S'OMINE TORRAT ARESTE.

Thathari, 22 de Santu Gaine, duamizas e undighi


SA MORTE DE MUAMMAR GHEDDAFI IN S'INTERNET
Candos sos dittatores attin piedade e sos omines faghen s' ascamu.
Amigos!


Totu su mundu deris at bidu sos films ei sas fotografias de un omine braccadu comente un animale e ammustradu a su mundu comente una bestia ferida.
Gheddafi nd'at cumbinadu de totu soso colores, fit unu dittatore e su populu bene at fattu a s'arrempellare e a nde lu ettare dae sedda.


Sa morte chi lis an fattu faghere si no at riscattadu sas aziones suas at riscattadu s'omine, s'essere umanu, e li at torradu sa dignidade chi sosa aguzzinos ana perdidu trattendelu comente una bestia.


Puru su peus dittatore meritat s'umana piedade e unu trattamentu giustu e unu giustu dibattimentu.
si podet cumprenderesa rabbia de una populu, ma no si podet giustificare sa violenzia bruta.


S'iscena chi deris s'est offerta a su mundu est bistada una irgonza pro sos omine e pro sa zivilidade.


Ma pius ancora in s'ora de sa morte de unu dittatore fit feu, malu, e faghiat s'ascamu bidere sutta a sos films a a sas fotografias de Gheddafi marturizadu e pienu de sambene, su manighedda cun su poddighitu de fèisbukku: mi piace, non mi piace, e sutta mi piace b'aiat roba gai: 


a 2500 lis piaghet custu.


Cumpresu azis, su sambene, s'iscempiu, sa violenzia, sa morte, su lugubre divertimentu de su boje?
Custu lis est piaghidu?


Sa pagina fidi in su situ de Repubblica, no bi faghet una bella frigura nisciunu.


A sa fine de totu su ineffabile Presidente de su Consizu Italianu a mustradu comente e solitu s'umanidade de unu caimano: "sic transit gloria mundi", nachi. Bell'amigu, no b'at che gai. Sos compares de merenda sun pius bonos.

sabato 22 ottobre 2011

Edgar Morin, 2

Thathari, su vinti de Santu gaine duamizas e undighi.


Sette ischires pro su tempus benidore (Edgar Morin)


Capitulu III A insinzare sa condissione umana.
Foto, NASA


Sos esseres umanos sun entes fisico, biologicos, psicologicos, culturales, soziales, istoricos. Custa unidade complessa de sa natura umana est bistada gasìe disintegrada dae s'educassione divisa in disciplinas , chi nois no imparamus pius it'est una persona umana. Custa cuscenscia tiad dever esser fraigada a nou gasi chi dogni persone, in cale si siet logu podet essere, potat diventare cunsapevole siet da sa identidade sua complessa e de sua identidade cundivisa cun totu sos ateros esseres umanos.

Sa condissione umana tiat dever esser una materia fundamentale de tota s'educassione.

Custu capitulu suggerit comente nois podimus passare dae sas disciplinas currentes a su reconnoschimentu de sa unidade umana e de sa cumplessidade ponzende umpare e organizende sa connsochenzia ispramminada in sas iscienzias naturales, in sas iscinzias soziales, in sa literadura, in sa filosofia, pro ammustrare sa kamedda indissolubile intr'e s'unidade e sa diversidade de totu cussu chi est umanu.

CAPITULU IV   s'identidade terrena

Foto, Nasa
Su tempus benidore de su genere umanu si collocat oe in d'una iscala planetaria. Custa est unì'atera realidade essenzxiale trascurada dae'educassione, chi tiat dever diventare una materia maiore. Una connoschenzia de sos isviluppos planetarios currentes chi at a acclerare chena mancu in su vinunesimu seculu , e unu riconnoschimentu de sa nostra zittadinanzia terrena , at a essere indispensabile pro nois totus.

S'istoria de s'era planetaria diat dever essere insinzada dae sos incuminzos suos in su seculu de seighi, cando fit istabilida una comunicassione intre' totu sos chimbe cuntinentes. Chena carralzare sas bardanas de oppressioe e de dominazione in su passadu e in su presente, nois tiamus dever ammustrare comente totas sas partes de su mundu sun diventadas interdipendentes.

Su panorama cumplessu de sa crisi planetaria de su seculu de vintiunu tiad dever essere illustrada pro ammustrare comente totu sos esseres umanos como s'acciapan addainanti a sos matessi problemas de vida e de morte e cundividin su matessi fadu.


CAPITULU V A affrontare sas inzertidudines.
foto Nasa

Nois amus achisidu medas zertesas a mediu de sa iscienzia ma s'iscienzia de  su seculu de vintunu at puru iscarralzadu medas logos de inzertidudine chi sun bennidos a campu in sas iscienzias fisicas (microfisica, termodinamica, cosmologia), sas iscienzia de sa evoluzuione biologica, sas iscienzias istoricas.

Nois tiamus dever insinzare principios istrategicos pro trattare cun sa casualidade, su chi no isettamus e s'inzertesa, e maneras de mudare custas istrategias in rispotsa a sa continua achisissione de informazione nova. Nois tiamus dever imparare a nos imbarcare in d'unu mare de iznertesas, navighende aintro e intundu a isulas de zertesa.

"Su chi isettamus no suzzedit e [sos deos] abberin sa janna pro su chi no isettamus". Custos veros cumpostos pius de 25 seculos como dae su poeta Gregu Euripide, sunu rilevantes pius che mai. Cunzeziones deterministicas de s'istoria umana chi si antaian de inzertare su tempus benidore nostru sun bistadas ismenitigadas, s'istudiu de sos eventos pius mannos e de sos accidentes de su seculu nostru ammustrana cantos issos fin inasettados, su cursu de s'avventura umana no podet esser inzertadu: custu nos diat ispinghere a preparare sas mentes nostras a s'inattesu e a lu cunfrontare: Dogni persona chi si assumit responsabilidades educativas devet esser prontu a si ponnere in sos postos de addainanti de s'inzertidudin de sos tempos nostros.
Foto Nasa

UNU DICIU PRO MELEDARE: Su bisonzu ponet su 'ezzu a currere. 

















mercoledì 19 ottobre 2011

Edgar Morin: Les sept savoirs nécessaires à l'éducation du futur.


  • Thathari, su degheotto de Santu gaine, duamizas e undighi.



Unu liberu pro esser liberos


"Sette ischires pro s'educassione de su tempus benidore"
 (Edgar Morin, Unesco, 1999)


Su filosofo Edgar Morin.


Custu est unu de cussos liberos chi dogni persona abbista de sas trampas de su mundu diat tever connoschere.


Su liberu istesit pubblicadu dae s'UNESCO in su 1999 e s'autore est unu filosofo franzesu chi s'est meda occupadu de sos problemas de s'educassione.
Su liberu s'accipat a gratis in s'internet in editzione inglesa e frantzesa  e penso puru in italianu.

In sos sette capitulos in sos cales su liberu est divisu, Edgar Morin trattat de custos problemas de sa connoschenzia umana chi sun suntos in sa presentazione.

Damus sa traduzione in sardu, forsis est sa prima in assolutu, de sa sintesi de sos sette capitulos:

" Sas sette connoschenzias:




Capitulu 1:  Individuare errore e illusione.


Newopticalillusions.com
  • S'iscopu de s'educassione est de passare sa connoschenzia, bell'e gai s'educassione est zega a sas realidades de sa connoschenzia umana, sos sistemas suos, sas debilesas, sas difficultades, e sa tendenzia a s'errore e a s'illusione. S'educassione no si preoccùpat de insinzare it' est sa connoschenzia.
Femina zovana-femina etza.
  • sa connoschenzia no podet essere manizada comente unu traste bell'e-prontu chi podet essere impreadu senza nde istudiare sa natura. Connoschere subra sa connoschenzia tiat fregurare comente unu recuisitu primariu pro approntare sa mente a si confrontare cun sa mineta continua de errore e de illusione chi attacan comente parassitas sa mente umana. Est una chistione de armare sas mentes in sa cumbatta vitale pro sa luzididade.
  • Nois tevimus intrare e isviluppare s'istudiu de sa proprietades culturales, intelletuales e zelebrales de sa connoschenzaia umana, sos processos e i sas modalidades e sas dipsosiziones psicologicas e culturales chi nos faghen vulnerabiles a s'errore e a s'illusione.
Capitulu II - Sos prinzipios de sa connoschenzia pertinente.

Disegno: Indiatalkies.com
Foto:  Nasa
  • Inoghe ch'amus unu problema mannu chi est sempre bistadu cumpresu male: comente podimus incoraggiare unu modu de imparare chi siat capatze de acciapare sos problemas generales e fundamentales e zaccare una connoschenzia parziale e inchesurada intro de a issas.
  • Su predominiu de una connoschenzia a bicculeddos divisa in disciplinas frecuente nos faghet incapatzes de kameddare sas partes e sos intreos; tiad tever esser rimpiazzadu dae un'imparu chi potat acciapare sos argumentos in su contestu issoro, sa complessidade, sa totalidade issoro.
Foto, Nasa
  • Tiamus tever isviluppare sa naturale capatziadade de sa mente umana a ponnere tota s'informassione aintro unu contesto e una entidade. Nois tiamus tever insinzare metodos de acciapare sas relassione mutuales e sas influenscias pari-pari intro a sas partes e s'intreu in d'unu mundu cumplessu.
Foto, Nasa
Foto, Nasa
Capitulu III-  Insinzare sa condissione umana.

amus a finire cras. 

(Work in progress, tribagliu in caminu) 



UNU DICIU SU DIE PRO MELEDARE: S'amigu si connoschet a su bisonzu. 


















NOSTALGIA

THATHARI , SU TRES DE LAMPADAS 2019 Nostalgia, est paraula grecana, cheret narrere, comente ischides tottu, dizizu de torrare an domo ...