martedì 18 ottobre 2011

Ecologia limbistica: it'est.

Thathari, su degheotto de Santu gaine, duamizas e undighi


ECOLOGIA LIMBISTICA: unu cunzettu nou pro una pulitica limbistica chi tott'induna paret betza de chent'annos. Mudare sa manera de pensare su mundu e sa s relaziones pro imparare su rispettu de s'omine e de sas sensibilidades anzenas. 
Torrare a su connottu de sabidoria e de una soziedade democratica abberu, in s'azione e in sas pratigas, no a paraulas.



Gregory Bateson, filosofo americanu.
Chelzo torrare oe subra 'e unu cunzettu chi m'est caru meda e chi - a bisu meu - calicunos guru de sa limba sarda chi dian cherrer imponnere SURRETIZIAMENTE sa weltanshauung issoro a totu sos sardos de Sardigna no nde suspettan - a giudicare dae cussu chi naran e iscrien - mancu s'esistenzia (ma si podet dare puru chi, connoschendelu, si nde duritten de nde fagher fentomu).

B'at una cosa - a bisu meu - chi sos puliticantes sardos - e no solu - de oe, no an cumpresu. Chi sa zente cheret e dimandat rispettu de sas sensibilidades de ognunu.

Unu puliticu - o un'intellettuale - chi no at cumpresu custu no at cumpresu meda. Sa zente est istracca de imposiziones dae s'altu, dae sos pagos illuminados chi cheren insinzare a sos ateros comente la deven pensare e comente deven mandigare e comente deven faeddare.
Comente deven bivere s'una vida chi ana a disposizione.

Edizione italiana de s'opera
pius famosa de Bateson.
In custu sensu nois faeddamus de unu conzettu nou, mutuadu dae su cunzettu de ecologia della mente de su filosofo americanu Gregory Bateson (Verso un'ecologia della mente) - istudiosu de antropologia, de teoria de s'informazione e de cibernetica, attivu  in su gruppu de Palo Alto de su cale faghiat parte puru Paul  Watzalawick (Istruzioni per rendersi infelici, Pragmatica della Comunicazione Umana): custu cunzettu est cussu de ecologia limbistica.


Ecologia limbistica :chircamus de lu pretzisare.

Comente oe faeddamus de ecologia de su terretoriu, Bateson faeddat puru de ecologia della mente, est a narrer de una cumprensione noa e rivoluzionaria de sos modos chi s'omine modernu bivet sa relazione sua cun su pianeta, s'ambiente, su sistema de vida de sa terra, sas relaziones cun sos ateros.


Arga in Napoli.
In custu sistema totu est cullegadu e sa parte influenzat su totu. S'omine no si devet cunsiderare separadu dae sa terra, dae su pianeta, dae s'ambiente, ca de custa manera su destinu sou est sa distruzione de sa terra, de su pianeta, de s'ambiente.
Sa distruzione de isse matessi.
Comente naraiat cuddu capu indianu in su 1800 e passa: bois biancos azis a essere carralzados e interrados dae s'arga matessi chi produides. 


Chi poi est cussu chi at contadu unu grande Stefano Benni in su romanzu sou bortadu in sas limbas de mesu mundu: "Terra!".
Stefano Benni
(foto, dae Libramente, RSI.ch, radiotelevisione isvizzera)

Paul Watzlawick.
Si faeddat puru, oe, de ecologia culturale, de diversidade culturale, de salvaguardia de sa diversidade: e proite totu custu no diat esser beru puru in sa campu de sas limbas minoritarias, de sas limbas de sos terretorios, de sas limbas de sas biddas?

No semus forsis in presenzia de una nezessidade de salvaguardia de sa diversidade limbistica?
No amus forsis unu muntone de dialettos de su sardu in perigulu de esitinzione?
No semus addainanti oe a sa nezessidade de una salvaguardia de sa molteplicidade limbistica de sos sardos?

No est forsis su casu de faeddare de ecologia limbistica, comente faeddamus de ecologia territoriale, ambientale, animale, culturale?


Ecologia della mente cheret narrer custu in paraulas poveras: s'omine in s'ambiente est su sistema, s'omine + s'ambiente, no s'omine a sa sola, ischirriadu dae sa'ambiente.

Una ecologia della mente cheret narrer a modificare, ciambare, mudare su pensieru matessi de sos omines, chi est betzu, pienu de errores, zegu,  fattu de rispostas stereotipatas, automaticas, abituales, istintivas, pagu meditadas e male pensadas.

A sa pulitica su chi est de sa pulitica a sa sotziedade zivile su chi est de sa sotziedade zivile.

Est beru chi sa pulitica est su logu de sa s detzisiones puliticas.
Ma sa pulitica devet agire in s'intreressu de sa zente no in s'interessu de gruppos e lobbies. In manera particulare cando sunu in discussione sos simbulos - sa bandela, sa limba, sa cultura - sa pulitica devet fagher unu passu indasegus e iscultare sas preguntas ei sas dimandas chi benin dae sa sotziedade.

Sa pulitica no podet dezidere cal'est su bene de sa sotziedade. Custu suzedit in sas sotziedades totalitarias. In sas sotziedades democraticas sa pulitica rispondet sempre de sas dezisiones suas e si sa zente no est de accoldu sa zente matessi che los bogat dae sas cadreas in ue si sun settidos.


A su matessi tempus sa sotziedade tzivile, s'iscola, sas universidades, sos zittadinos si deven leare sa responsabilidade de fagher sa parte issoro, chi sa pulitica, su potere, sa burocrazia si chircat de mandigare dogni santa die.


Si sa sotziedade zivile est latitante sa pulitica s'allargat che i sa tacca e s'ozu, si leat gallabìa e andat a ischiscione.


Accò pruite sas responsabilidades de sa situazione penosa de sa limba sarda sunu bene partidas intro sos ritardos de sa pulitica e sos ritardos de - sa naramus gai -  intellighentzja.

In su casu poi de sa situazione sarda b'at de aggiunghere umpare cun sa pulitica e s'iscienzia universitaria sos intellettuales urticantes chi appenas li faeddas de limba e de cultura locale li enit s'orticaria e su rattighinzu ca sun gai assuconados dae sas cosa chi non connoschen chi intran in panicu e bortan su cherveddu i' sos giornales filo-cuntinentales.

Pro finis, sa situassione est cumplicada meda dae sos cumportamentos pagu giaros e pagu ischidos de sos partidos goi nados sardistas o indipendentistas chi puru chi 'udin de medas simpatias no sun bistados mai capatzes de istudiare abberu sa chistione de sa limba.


No est pius su tempus de imposiziones puliticas bestidas de pseudo-iscienzia.


Chircare de imponnere a sos faeddantes una fromma unica de iscrittura coment'est sa LSC - chi, pro legge , no nos amus mai a istraccare de lu ripitere, est SOLU SA LIMBA IN USCITA DE SA REGIONE SARDIGNA PRO SOS DOCUMENTOS SUOS BUROCRATICOS - est a fagher una operazione PULITICA  chi no at nudda de limbisticu, chi no acciapat su appuntellu de sa populazione, chi no est aggradessida dae sa majorìa de su populu, chi respondet a FORZADURAS PULITICAS ben individuadas,  chi risponden a esigenzias de lobbies regionales chi esistin e chi faghen abolotu meda pro forzare sa manu, a sa faccia de sas sensibilidades divessas, chie esistin e resistin puru si no an su megafunu de sos burocrates regionale.
No est pius su tempus de imposiziones puliticas bestidas de pseudo-iscienzia.

Nisciunu podet imporre a sa zente una variedade subra a sas ateras. 
Sa limba est parte inalienabile de sos dirittos umanos de sa persone.

Ecologia limbistica cheret narrer chi - comente narat sa legge de sa difesa de sa limba e de sa cultura sarda -  dogni variedade at sa dignidade sua e nisciunu podet imporre una variedade subra a sa ateras.

Sa limba appartenid a dognunu. sa limba est de ognunu. Sa limba est parte integrante e inalienabile de sos dirittos de sa persona. Nisciunu mi podet narrer: tue deves faeddare, iscriere, pensare in sa limba chi ti naro deo.

Custa semplice, elementare veridade paret chi no isfioret medas concas chi cheren poner sos sardos a currer in sa limba issoro.

Sas Universidades de Sardigna sunu in ritardu mannu subra e s'inzinzamentu de sa limba sarda, secundu a mie pro mancanzia de iscienzia comente  de bona voluntade. Ma cussu chi deven faghere est rispettare sa diversidade, istudiare, insinzare sa diversidade limbistiga e educare a su rispettu e s'istediu de sa diversidade, chi est ricchesa no debilesa.
Sa regione fettat su chi cheret.

S'insinzamentu e s'imparu de una limba calesisiat - e su sardu no faghet nisciuna eccezione - cheret un'acculziu iscientificu de zente esperta in s'imparu de sas limbas furisteras, ca su sardu pro sa majorìa de sos sardos est comente una limba furistera e dae cue bisonzat de cuminzare.

S'insinzamentu de sa s limbas furisteras pussedit s'unicu bagagliu culturale, iscientificu,metodologicu, tecnicu, didatticu pro fagher s'operazione de take-off culturale e de galidade de sa introduzione de sa limba sarda, primu in sas universidades, e poi, solu a pustis,  in sas iscolas.

Su restu est volontariato, pratiche amatoriali, dilettantismo alla sbaraglio. Sos esempios sun sutta sos ojos de totu sos sardos.

Cun totu su rispettu pro cussos chi an batagliadu pro sa limba de sa regione, sa battaglia issoro l'an binchida. Sa regione at sa limba sua. bene, est sa bandela de sa regione sarda.
Unu liberu famadu de Watzlawick.

Ma cussa iscrittura no est e no podet esser - pro como - sa limba de sas Universidades  e de sas iscolas ca totu sas limbas de Sardigna an dirittu de esser istudiadas e contivizadas comente su grande siddadu de sos sardos e no est bellu, no est a modu , no est zustu chi calicunu, sutta sutta, pro interesses suos particulares, cheret forzare sa manu e sos sentidos profundos de sa zente.

A cumprender custu est a fagher ecologia limbistica.

Rispettu e contivizu de sas diversas sensibilidades de sa zente,. de su populu, chi est soberanu e male supportat sas imposiziones zentralistas de unu gruppu de militantes-puliticantes.

Su populu no est ne puliticante ne militante. Dimandat rispettu, sensibilidade, bonu sensu, riconnoschimentu, partecipazione.

Su restu est improvvisazione o cinismo, frittu calculu puliticu.

Sos tres lettores, istademi 'ene.

Deus (o chie pro issu, o sa cuscenzia 'ostra) bos accumpagnet.

UNU DICIU PRO MELEDARE: No est a si nde pesare chito, est a inzertare s'ora. (Non vale alzarsi presto, ma indovinare l'ora). Insomma, unu pagu de fortuna no guastat.





Nessun commento:

Posta un commento

NOSTALGIA

THATHARI , SU TRES DE LAMPADAS 2019 Nostalgia, est paraula grecana, cheret narrere, comente ischides tottu, dizizu de torrare an domo ...