lunedì 7 novembre 2011

Sos vantaggios de su bilinguismu secundu s'iscienzia.

Thathari, su sette de Sant'Andrìa, duamizas e undighi.
Lunis.

Medas bortas sas faeddadas chi sa zente faghet subra a sas limbas, su sardu, s'italianu, s'inglesu, no appizigan ne a gianna ne a muru. Ca no ischin cussu chi sun nende.
Pro ischire calchi cosa de pius subra e sa slimbas e sa importanzia de faeddare medas limbas cumpresa sa limba locale chi no est una limba de iscimmiones ma de omines sabios e mannos, e forsis pius sabios meda de ateros chi si creen intelligentes


Articulu de su New York Times subra su bilinguismu.
New York Times




The Bilingual Advantage




Published : May 30, 2011
Alfabeto Anglosassone (Gutenberg Project)

Damus inoghe una bortadurea de un'articulu subra su bilinguismu pubblicadu su trinta de Maju 2011 in su New York Times, a frimma de Claudia Dreifus.

Una neuroiscienziada cognitiva, Ellen Bialystok, at passadu guasi 40 annos imparende su comente su bilinguismo acutat sa mente. Sas bonas noas suas: intr’e sos ateros benefizios, s’usu regulare de duas limbas paret chi ritaldat su incuminzu de sos sintomos de sa maladia de Alzheiner. Sa duttoressa Bialystok, 62 annos, una distinta professoressa ricercatrice de psicologia in sa York University de Toronto, est bistada premiada cun su Premiu Killam s’annu passadu pro su contributu sou a sa iscienzia sociale. Amus arrejonadu pro duas oras in d’una istanzia de albergo in Washington in Frealzun e torra, pius acculzu in su telefono. Sighit inoghe una versione revisitada de sas duas arrejonadas.

P. Comente at cuminzadu a istudiare su bilinguismo?

R. A l’ischides, no cuminzesi chirchende de iscoberrere si su bilnguismo fit bonu o malu. Desi su dottoradu in psicologia: subra  comente sos pitzinnos achisin sa limba. Cando finesi s’iscola de laurea, in su 1976, bi fudi una mancanza de tribaglios pro sos laureados. S’unica posizione chi acciapesi fit cun d’unu progettu de ricerca chi istudiaiat s’imparuy de una segunda limba in sos pitzinnos de iscola. No fit s’area mia, ma fit acculzu bastante.

Coment’e psicologa, battesi sas preguntas de sa neuroiscienza a s’istudiu, comente “Comente s’achisissione de una secunda limba cambiat su pensamentu?”. Fin custu tipu de preguntas chi naturalemente mi juttesin a sa ricerca de su bilinguismo. Sa ,manera chi sa ricerca funzionat est chi ti giughet peri unu caminu. E tue tando sighis cussu caminu.

P. E duncas, ite esattamente azis agattadu in custu caminu inaisettadu?

Mentras chi faghimis sa ricerca nostra, si podiat bidere chi b’aiat una differentzia manna in sa manera chi pitzinnos monolimbistas e pitzinnos bilimbistas elaboraian su limbazu. Amus iscovertu chi si tue daisti problemas limbisticos de isolvere a pitzinnos de 5 e 6 annos, sos pitzinnos monolimbistas e i cussos bilimbistas connoschian, grosso modo, sa matessi cantidade de limba.

Ma subra una pregunta b’aiat differentzia. Nois preguntemis a totu sos pitzinnos si una zerta frase illogica fit curretta grammaticalmente : « Sas melas creschen subra sos nasos ». Sos pitzinnos limbiunos no ischian rispondere. Isso tian narrer, “est una dimanda macca” e no si movian da cue. Ma sos pitzinnos limbiduos solian narrer, in sas paraulas issoro “Est macca, ma est grammaticalmente corretta”. Sos limbiduos, amus iscobertu, ammustraian unu sistema cognitivu cun sa abilidade de cumprendere  s’informazione importante e de ignorare sa pius mancu importante.

P. Ei custu comente funzionat – bois b’arrivades a lu cumprendere?

R. Emmo, b’at unu sitema in su chelveddu nostru, su sitema de controllu esecutivu. Est un’ispessie de direttore generale. Su tribagliu sou est de bos tennere cuncentrados subra ai cussu che est rilevante, mentras chi ignorades sas distrassiones. Est cussu chi bos rendet capatze de tenner duas cosas differentes in conca in su matessi tempus e de isseberare intr’e a issas.

Si bois azis duas limbas e las impreades coment’e regula sa manera chi sas retes de su cherveddu trabaglian est chi dogni orta chi bois faeddades ambas limbas s’acceran e attenden ai cussu chi est rilevante in cussu mamentu. E pro cuss’est chi sos limbiduos imprean cussu sistema de pius, ed est cussu usu regulare chi faghet su sistema pius efficiente.

P. Una de sas iscobertas rechentes pius incredibiles est chi su bilinguismo aggiuat a cuntrastare sos sintomos de sa maladia de Alzheimer, comente sezis arribados a cumprender custu?

R. Amus fattu duo tipos de istudios. In su primu, pubblicadu in su 2004, amus iscobertu chi limbiduos chi imbetzan normalmente aian unu funzionamentu cognitivu mezus de sos limbiunos chi imbetzan normalmente. Sos mannos pius anzianos limbiduos faghian mezus de sos mannos pius anzianos limbiunos in compitos de controllu esecutivu. Fit impressionante meda ca no ait devidu esser gosìe. Podiat esser dadu chi totu solu perdian funzionamentu comente imbetzaian.

Cussa proa nos at fattu abbaidare ai cussa zente chi no aiat unu funzionamentu cugnitivu normale. In sos istudios nostros sighentes, amus abbaidadu a sos registros de 400 malaidos de Alzheimer. In media, sos limbiduos ammustraian sos sintomos de Alzheimer chimbe o ses annos pius a tardu de cussos chi faeddaian solu un alimba. Custu no cheriat narrer chi sos limbiduos no si leaian s’Alzheimer. Cheriat narrer chi comente schi sa maladia poniat raighina in su carveddu issoro, isso fin capatzes de continuare a funzionare a unu livellu pius altu. Issos podian parare fronte a sa maladia pro pius tempus.

P. E duncas su frantzesu chi s’imparat in s’iscola superiore servit a calchi cosa ateru che ordinare unu ustare ispeciale in su ristorante?

R. Mi dispiaghet ma no est gai. Devides impreare ambas limbas totu su tempus. No si leat benefiziu da un impreu occasionale.

P. Unu diat pensare chi su bilinguismo diat aggiuare cun su multitasking – beru est?

R. Eja, su multitasking est una de sas cosa chi su sistema de controllo esecutivo ammanizat. Nos semus preguntados: “Sos limbiduos sun mezus in su multitasking ? » E tando amus postu limbiunos e limbiduos in d’unu simulatore de iscola guida. In sos auricolares lis daimis tribagliu extra ite faghere – comente si fin guidende e faeddende in su cellulare. E tando amus controlladu cantu peus sa guida issor diventaiat. Como, su guida de totu diventaiat peus. Ma in so limbiduos sa guida issoro no peoraiat ateretantu. Ca annanghere un’ateru problema mentras chi sezis chirchende d ebos cuncentrare in du’unu problema de guida  accò cussu chi ti dat su bilinguismo – mancarri no tia cussizare de fagher cussu.

P. S’isviluppu de sas noas tecnologias de neuroimaging at mudadu su tribagliu ostru ?

R : E lu podes narrer forte. Apprimu fit chi podiamus bidere solsu zertas areas de su cherveddu chi s0’azzendian cando si faghian zertos compitos. Como, cun sas tecnologias noas, podimus bidere comente totas sas istruturas de su carveddu tribaglian de accordu una cun s’atera.

Faeddende de linbiunos e de limbiduos sa grande cosa chi amus iscobertu est comente sas connessiones sun differentes.


( parte 1, sighit cras)


Si cherides leggere s'articulu originale, andade a su New York Times:
http://www.nytimes.com/2011/05/31/science/31conversation.html?_r=4

Nessun commento:

Posta un commento

NOSTALGIA

THATHARI , SU TRES DE LAMPADAS 2019 Nostalgia, est paraula grecana, cheret narrere, comente ischides tottu, dizizu de torrare an domo ...