martedì 15 novembre 2011

Pro una bibliografia sarda.


Thathari, su bindighi de Samt'Andrìa , duamizas e undighi.
MARTIS


Pro una bibliografia de limbistica sarda. (1)

1 - Grammaticas de sa limba sarda.

Sa cosa mezus chi si potat faghere pro sa limba sarda, umpare cun imprearela pro comunicare e iscrierla est a fagher connoschere a unu publicu pius mannu de sos ispecialistas sas variedade de liberos e pubblicassione chi esistin subra 'e sa limba sarda matessi.

Deo creo chi - a parte sos ispecialistas ei sos poetas ei sos amantiosos chi puru sun meda, su grande pubblicu, istudentes, zovanos, feminas, intellettuales prus o mancu organicos a sa pulitica o a s'informazzione (giornalistas, iscrittores e gai)  - no meda zente at una connoschenzia , siet puru per sommi capi, de ite cheret narrer una bibliografia de limbistica sarda.

E tando nos ponimus comente obiettivu ambiziosu cussu de frunire a sos amantiosos de limba e de cultura sarda unu pagu de istrumentos de tribagliu e de approfundimentu chi dognunu si podet procurare o in sas bibliotecas, o in sas librerias o in sas domos nostras matessi ( si podet dare) o pro su tramite de calchi amigu.

Cuminzamus custu terighinu bibliograficu - chi no cherete essere esaustivu ma soletantu rappresentativu de sos must-have de sa limba sarda, cun sas grammaticas de sa limba o tribaglios - saggios - chi an comente argomentu sa grammatica de sa limba.

Su primu sardu a si ponner su problema de sa limba fut Matteo Madau cun d'una "piccola tintura di grammatica" in Saggio di un'opera intitolata 'Il ripulimento della lingua sarda lavorato sopra la sua analogia con le due matrici lingue, la greca e la latina', Tip. sarda, Cagliari, 1782.

A sighire su famosu calonigu Giuanne Ispanu de Piaghe (Ploaghe) , senatore de su Regnu Italianu, archeologo, iscrittore, etnografo ante-litteram, lessicografu e direttore de sa Regia biblioteca de Casteddu (Cagliari) a su cale si podet ascrier sa prima vera grammatica de sa limba sarda "Ortografia sarda nazionale, ossia grammatica della lingua sarda logudorese paragonata all'italiana", Stamperia reale, Cagliari, 1840.

Cal'est s'importanzia de custa grammatica? A primu e tottu est sa prima in assolutu chi epat chircadu de rappresentare sa limba sarda logudoresa in manera iscientifica - pro cusso tempos - impreeende sas connoschenzias de su tempus.

Oe est fazile de leare in giru sas ingenuidades de su reverendo Ispanu, ma devimus ammentare, primu de faher criticas chi pro quasi chentuchimbant'annos cussa de su calonigu est bistada s'unica grammatica de sa limba sarda mai iscritta, e iscujade si est pagu.

Segundariamente, no si poden valutare cun sos metros de sa limbistica moderna su tribagliu de unu chi no fit unu limbista professionista ma unu istudiosu chena esser ispecialista. E duncas devimus render giustiscia a su calonigu chi cussu chi at nadu, iscrittu e fattu in sa grammatica sua est unu miraculu de erudizione, istudiu e amore pro sa limba. 

Si una pecca b'ada in sa grammatica de su reverendo piaghesu est s'impreu de sa limba italiana: s'idet comente pro su canonigu comente pro medas sardos s'impreu de sa limba italiana est sempre una cosa diffizile, tosta, una pelèa manna. Ca unu sardu cando faeddat o iscriet in italianu est sempre assilladu dae su dubbiu: ma si narat o  no si narat? s'iscriet o no s'iscriet? est sardu o italianu? e giustu a narrer gai o nono? insomma, a dgni passu postu semus in dubbiu si sa limba chi semus impreende est giusta o est ammilciada cun su sardu.

E gai deo creo puru custa pecca li si potat perdonare, ca ajà cherfidu ider calchi sapientone fazile a criticare su canonigu ite aiat fattu a su postu sou.

Comente est fatta sa grammatica de su canonigu Ispanu. 


(i '  su post chi 'enit)


UNU DICIU SA DIE PRO MELEDARE. Pius t'ingruscias pius su culu ammustras. ("Più ti inchini più mostri le terga", più ci si abbassa e peggio è, suggerisce che l'uomo deve aver la schiena diritta serbando la propria dignità, se non vuole squalificarsi a servo e persona priva di valore).

Nessun commento:

Posta un commento

NOSTALGIA

THATHARI , SU TRES DE LAMPADAS 2019 Nostalgia, est paraula grecana, cheret narrere, comente ischides tottu, dizizu de torrare an domo ...